|  | ||||||
3.10-9 % van de aardkost (tot 16 km diepte) bestaat uit xenon; het is het 83e element in rangorde van voorkomen.
In de dampkring bedraagt het percentage 8,6.10-6.
De naam is afgeleid van het Griekse woord xenos, wat onbekend/vreemd betekent. Deze naam werd gegeven omdat xenon ‘als onbekend/vreemd gas’ werd ontdekt in de kryptonfractie van 'ruwe argon', die aanvankelijk als zuivere stof werd beschouwd.
Xenon werd in 1898 door Sir W. Ramsay en M.W. Travers door spectraalanalyse ontdekt in 'restanten' van lucht waaruit zuurstof en stikstof waren verwijderd, de 'ruwe argon' (zie ook 18 - Argon). In de kryptonfractie werden sporen van het zwaardere xenon aangetroffen. Zij slaagden er tevens in xenon te isoleren door destillatie van vloeibare lucht. Voor 1 liter xenon is minimaal 10.000 m3 (ca. 60 leslokalen!) lucht nodig.
Xenon wordt bereid door gefractioneerde destillatie van vloeibare lucht.
133Xe en 135Xe ontstaan in kernreactoren. 135Xe werkt optimale energieopwekking in de reactor tegen door het invangen van neutronen.
UV-lamp; zonnebank
Gasontladingsbuizen gevuld met xenon leveren blauw en ultraviolet licht op. Deze buizen worden gebruikt in zonnebanken. Het uitgezonden licht heeft - afhankelijk van gasmengsel en omstandigheden - golflengten tussen 337 en 415 nm en is daarmee veilig. Bij gebruik van andere lampen (bijvoorbeeld kwiklamp) moet licht met een kortere golflengte (185 nm) worden uitgefilterd in verband met het risico op het ontstaan van huidkanker.
Bij het testen van verven en coatings worden UV-buizen gebruikt om snelle veroudering na te bootsen. Men kan dan in een redelijk korte tijd onderzoeken hoe het materiaal zich gedraagt bij langdurige blootstelling aan licht. Men kan zelfs het zonlicht nabootsen met behulp van hogedruk-xenonlampen, met een vermogen van 100.000 W.
Autolampen
Voor autolampen, momenteel vanwege de prijs uitsluitend in de duurdere typen auto’s, worden gasontladingslampen (zie 10 - Neon) met xenon gebruikt. Deze lampen hebben een zeer hoge lichtopbrengst en geven een helder wit licht.
Projectielamp
Door de vulling met een mengsel van xenon en krypton is een veel hogere temperatuur mogelijk dan bij een argonvulling. Daardoor is de opbrengst aan wit licht veel hoger.
Elektronenflitser
In de gasontladingsbuis van elektronenflitsers wordt xenon als gas gebruikt. Het levert wit licht op met een voor de meeste films geschikte kleurtemperatuur.
UV-laser
In lasers voor ultraviolet licht wordt xenonfluoride, - chloride en -bromide (XeF, XeCl, XeBr) als gas gebruikt. Xenonfluoride geeft monochromatisch (ultraviolet) licht met een golflengte van 354 nm; -chloride en -bromide 308 resp. 282 nm.
Toepassingen als niet-ontleedbare stof (element):
bellenvat
controle van de echtheid van bankbiljetten (met UV-licht)
geneeskunde in steriele zoutoplossing of als gas bij de bepaling van de doorbloeding van spieren, hersenen, longen en nieren (133Xe)
hogedruklampen (xenonlampen) t.b.v. fotochemie en UV-spectroscopie
lampen die grote oppervlakte moeten belichten (kleurtemperatuur ca 6.000° K)
narcose (80 % Xe/20 % O2)
navigatielichten, o.a. voor start- en landingsbanen
reclameverlichting
ruimtevaart, als brandstof voor de ionenmotor
sfeerverlichting in dancings en discotheken
streepjescodelezers
stroboscoop