|  | ||||||
4.10-7 % van de aardkost (tot 16 km diepte) bestaat uit goud; het is het 75e element in rangorde van voorkomen.
Het wordt hoofdzakelijk in gedegen toestand (als metaal) aangetroffen, bijvoorbeeld in ertsen van zilver, koper, ijzer en de platinametalen. Er zijn enkele mineralen waarin goud voorkomt, bijvoorbeeld:
aurostibiet AuSb2 auricupride Cu3Au calaveriet AuTe2 nagyagiet AuTe2.6Pb(S,Te) sylvaniet AgAuTe4
De belangrijkste wingebieden liggen in Zuid-Afrika (Witwatersrand), Rusland (Siberië), Canada, de Verenigde Staten van Amerika (Californië, Colorado, Alaska), Brazilië, Australië, Chili, Irian Barat (West Irian), Zimbabwe, Colombia en de Dominicaanse Republiek.
Het symbool is afgeleid van het Latijnse woord aurum, dat lichten of glanzen betekent. De naam aurum wordt nog in wetenschappelijke taal gebruikt.
Het woord goud is afgeleid van het Germaanse ghel, dat geel betekent. In het Oudsaksisch werd het gold genoemd.
Goud is het oudst bekende metaal en werd reeds gebruikt als sieraad en ruilmiddel vóór 4.000 v. Chr. De geweldige aantrekkingskracht van goud wordt beschreven in verschillende mythes (Koning Midas, Jason en de Argonauten en Dionusos, die alles wat hij aanraakte in goud veranderde).
De eerste munten (legering van zilver en goud) werden geslagen door Croesus rond 550 v. Chr. De Egyptenaren en de Chinezen gebruikten goud voor (het vervangen van) kiezen en tanden. Goudverbindingen werden gebruikt als kleurstof. In 1252 werd de eerste “Fiorino d’oro”, een florentijnse munt met ca. 2 gram goud geslagen.
Goud werd vroeger verkregen door goud bevattend zand uit te wassen met water (denk aan de ‘goldrush’, o.a. in de Verenigde Staten) en door extractie van goudbevattend gesteente met kwik; deze methode werd al ca. 1500 v. Chr. toegepast (zie ook 80 – kwik). Voor het scheiden werden dunne huiden, vliezen, gebruikt, waardoor zeer kleine gouddeeltjes konden worden opgevangen. Hier komt de term ‘gulden vlies’ vandaan.
De productie van goud is lonend bij aanwezigheid van ca. 4 gram goud per ton gesteente. Het goud in goudbevattende ertsen wordt opgelost in kwik. Vervolgens wordt het kwik afgedestilleerd, waarbij ruw goud (90 % zuiver) ontstaat, dat verder wordt gezuiverd door omsmelten.
Het goud kan ook worden uitgeloogd met een cyanideoplossing onder inleiden van lucht, waarbij een cyanidecomplex ontstaat:
4 Au + 8 NaCN + O2 + 2 H2O → 4 NaAu(CN)2 + 4 NaOH
Het goud kan uit het complex worden vrijgemaakt door elektrolyse of door reductie met zinkstof
2 NaAu(CN)2 + Zn → Na2Zn(CN)4 + 2 Au
Uit het gevormde ruwe goud wordt via elektrolytische weg zuiver goud (meer dan 99,95 %) verkregen.
Als grondstof wordt steeds meer gebruik gemaakt van anodeslib, dat ontstaat bij de winning van zilver en andere metalen. Na vloeistof-vloeistofextractie of ionenwisseling, wordt via elektrolyse goud gevormd.
De wereldproductie bedraagt ongeveer 2.500 ton per jaar, waarvan 25 % door hergebruik.
Valutametaal
Voor valutametalen worden kostbare (edel)metalen gebruikt. Deze valutametalen dienen - volgens internationale afspraak - als tegenwaarde voor papiergeld. Deze metalen - meestal goud - worden in baren bewaard in de staatsbanken. Ongeveer de helft van al het goud ligt in bankkluizen. De opgeslagen baren moeten tenminste 99,6 % zuiver goud bevatten. Gouden munten bevatten doorgaans nog 10 % koper, omdat zuiver goud te zacht is en daarom niet geschikt is als muntmateriaal.
Sieraden, medaille
Metaal dat gebruikt wordt voor sieraden moet in principe onaantastbaar en hard zijn, en toch goed bewerkbaar. Ook moet het een fraai uiterlijk (kleur) hebben. Goud, dat omwille van de hardheid gelegeerd wordt met metalen als koper en zilver, is hiervoor zeer geschikt. Het goudpercentage wordt meestal uitgedrukt in karaat: 24 karaats is 100 % zuiver goud. 18 karaats en 14 karaats goud, dat veelal voor sieraden wordt gebruikt, bevat respectievelijk 75 en 58,5 % goud. Het veelgebruikte geel goud bevat 75 % goud, 12,5 % zilver en 12,5 % koper.
Ook wordt gebruik gemaakt van witgoud, dit is goud gemengd met het goedkope nikkel of met het veel duurdere palladium (goudpercentage meestal ca. 85 respectievelijk 88 %).
Voor goedkopere sieraden wordt een dun laagje goud aangebracht op onedel metaal (men spreekt dan van opgelegd goud of doublé (frans:plaqué). Ook wordt 'Engels goud' gebruikt, een legering van goud met 40 % koper en 12 - 20 % zilver.
Legeringen met alleen koper zijn roze/rood, met zilver geel en met zink groen.
Elektrisch contact
Elektrische contacten in precisiemeetapparatuur, relais, enz. moeten zeer corrosiebestendig zijn en goed de elektriciteit geleiden. Daarom wordt gebruik gemaakt van vergulde metalen of van legeringen met ca. 40 % zilver.
Tandheelkunde: kroon
Het materiaal van een kroon moet aan hoge eisen voldoen. Het moet hard zijn, mag niet corroderen, geen vergiftigingen veroorzaken, niet uitzetten of krimpen bij het eten of drinken van warm of koud voedsel en het moet esthetisch verantwoord zijn.
Voor kronen wordt een legering gebruikt van goud (65 -85 %), zilver (10 -15 %), platina (1 -10 %), koper (0 -10 %) en palladium (1 - 4 %). Soms wordt een weinig zink toegevoegd. Vroeger werd veel meer gebruik gemaakt van gouden kronen.
Een goedkoper alternatief is een legering van goud (40 - 60 %), zilver (23 -35 %), koper 10 -12 %), tin (0 - 5 %), palladium (3 -10 %) en platina (0 -2 %).
Reumabehandeling
Voor de behandeling van reuma worden medicijnen gebruikt die de vorming van antilichamen stimuleren. Men gebruikt hiervoor metallisch goud in colloïdale oplossing en goudverbindingen als aurothioglucose (C6H11O5SAu) en auronofine.
Toepassingen als niet-ontleedbare stof (element) of als legering:
bladgoud, bijv. voor het vergulden van boeken (rug, snee): 1 gram goud kan zo dun worden gewalst dat het een oppervlakte krijgt van twee tennisvelden (500 m2); ook kan het uitgetrokken worden tot een lengte van 3000 m
contactpunten in geïntegreerde (micro)schakelaar
folie (aangebracht aan de binnenkant van de ramen weerkaatst het de ongewenste IR-straling en warmte in de zomer en bespaart het energie in de winter; wordt ook in de ruimtevaart gebruikt)
glaskleuring (rood - met colloïdaal goud; het zogenoemde “Rubinglas”)
herdenkingsmunt
infrarood reflector (in satellieten)
katalysator voor de bereiding van salpeterzuur uit NH3 (gelegeerd met Pt)
normaalweerstand (voor vastleggen eenheid; met Cr)
pigment voor cosmetica
smeltveiligheid voor oven (met Pd)
soldeer voor hoogvacuümapparatuur (met 20 % Cu)
spindop in textielindustrie (met 30 B 50 % Rh of Pt)
thermo-element (met 35 B 46 % Pd)
vergulden (zie bladgoud)
vulpenpunt (59 % Au, 23 % Cu, 14 % Ag, 4 % Zn)
weerstandsthermometer (met Mn)
zonwerend glas (oppervlakte laag)
Toepassingen als ontleedbare stof (verbinding):
geneeskunde etsmiddel HAuCl4 toegepast bij kwaadaardige vochtophoping in de borst- of buikvliesholte en bij vocht in ontstoken gewrichten 198Au-verbindingen glaskleuring Au2(SeO4)3 keramiek Au-sulforesinaat sensibilisator in de fotografie natriumbis(thiosulfato)auraat(I) toner in de fotografie HAuCl4 vergulden (het galvanisch aanbrengen van een dunne laag goud op metalen) HAuCl4